பசுவை கோமாதா என்றே அழைக்கின்றன புராண, இதிஹாசங்கள். அனைத்துக்கும் மேலான வேதம் பசுவை மாதா என்றே போற்றுகிறது. நாம் தேவையற்றதாக விலக்கும் புல், வைக்கோல், பிண்ணாக்கு போன்றவற்றை உண்ணும் பசு, பதிலுக்கு பால், தயிர், வெண்ணெய், நெய் ஆகியவற்றைத் தருகிறது. பசுவின் சாணம் தெளிக்கப்பட்ட இல்லத்தில் மகாலட்சுமி வாசம் செய்வாள் என்பது ஐதிகம்.

கோமாதாவான பசுவின் சாணமும் சிறுநீரும் கிருமிகளை நாசம் செய்யும் தன்மை உடையவை என்று விஞ்ஞானமும் கூறுகிறது. பஞ்சகவ்யம் என்பது பசுவின் பால், தயிர், நெய், கோசலம் (கோமுத்திரம்), கோமயம் (கோமலம்) ஆகியவற்றைக் குறிப்பிட்ட விகிதத்தில் கலந்து தயாரிக்கப்படுகிறது. உடலின் புறத்தைத் தூய்மை செய்வது நீர், அகத்தினைத் தூய்மையாக்குவது பஞ்ச கவ்யம் என்கின்றன புராணங்கள். வேத மந்திரங்கள் கூறி நடத்தப்படும் சில வழிபாட்டுச் சடங்குகளில் கூட பஞ்சகவ்யத்தின் பயன்பாடு முக்கியமாகிறது. பஞ்சகவ்யம், தன்னை உண்போரின் உடல், தோல், மாமிசம், ரத்தம் மற்றும் எலும்பு வரையுள்ள பாவங்களை அக்னி விறகுக் கட்டையை எரிப்பது போல எரித்து விடுகிறது என்று சாஸ்திரங்கள் கூறுகின்றன. ஆயுர்வேத மருத்துவ முறையிலும் பஞ்சகவ்யத்தின் பயன்பாடு உண்டு. இது, உடலின் உள்ளுறுப்புகள் நலத்தைக் காப்பதற்கான சிகிச்சையில் பயன்படுத்தப்படுகிறது. பசுவைப்போலவே அதன் மூலம் பெறப்படும் பஞ்சகவ்யமும் தெய்வீகத்தன்மை வாய்ந்தது. கோயில்களில் தெய்வ ஆராதனைக்குத் தேவையான பஞ்ச கவ்யத்தைப் பெறுவதற்காகவே அக்கால மன்னர்கள் கோசாலைகள் அமைக்கும் வழக்கத்தை ஏற்படுத்தி உள்ளனர். பசுவின் பாலில் சந்திரன், தயிரில் வாயு, நெய்யில் சூரியன், கோசலத்தில் (கோமியம்) வருணன், சாணத்தில் அக்னி தேவன் வாசம் செய்கின்றனர்.